راهنمای نگارش پایان نامه درباره آموزش مهارت­ های زندگی

مجموعه مهارت­ های زندگی یک رویکرد متمرکز بر فرد است که هدفش کمک به افراد جهت رشد مهارت­ های خود کمک­دهی می­باشد. مجموعه مهارت­ های زندگی فرض می­ کند که همه افراد توانایی­ ها و ضعف­هایی در مهارت­ های زندگی دارند. احساسات، تفکر و اعمال نامؤثر به ناتوانایی و ضعف در مهارت­ های زندگی مربوط می­ شود.

اهداف مهارت­ های زندگی، کمک به افراد جهت کمک به خودشان است. بدین معنا که افراد، برخی مهارت­ های جدید را برای زندگی به دست آورند و نسبت به زندگی­شان احساس تعهد و مسئولیت­ پذیری داشته باشند(آقاجانی، ۱۳۸۱). هدف اصلی آموزش مهارت­ های زندگی در واقع افزایش توانایی روانی اجتماعی و در نهایت پیشگیری از شکل­ گیری رفتارهای آسیب­رسان و ارتقاء سطح بهداشت روانی است.

سایر اهداف آموزش مهارت­ های زندگی عبارتند از:

• تسهیل و تقویت مهارت­ های روانی اجتماعی به شیوه متناسب با فرهنگ و سطح رشدی افراد
• افزایش ظرفیت روان­شناختی افراد
• ارتقاء رشد شخصی و اجتماعی
• ترویج حقوق بشر
• ارتقاء رفتار مسئولانه
• افزایش اعتماد به نفس
• ترویج برابری انسان­ها
• پیشگیری از تبعیض و بهره­ کشی
• ایجاد روابط بین ­فردی مناسب و مؤثر
• پذیرش مسئولیت ­های اجتماعی
• پیشگیری از مشکلات اجتماعی و بهداشتی(باقری یزدی، ۱۳۸۴: ۳۹).

پایان نامه اثر بخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر افزایش هوش فرهنگی دانش‌آموزان مهاجر افغانستانی شهر قزوین

 ابعاد مهارت­ های زندگی

سازمان بهداشت جهانی(۲۰۰۴)، ده مهارت زندگی را به سه طبقه یا گروه اصلی تقسیم می­ کند.

الف) مهارت­ های مرتبط با تفکر نقاد یا تصمیم گیری

این مهارت ­ها شامل همه آن چیزهایی است که با توانایی های جمع ­آوری اطلاعات، ارزیابی آن­ها و توانایی بررسی نتایج هر یک از این اطلاعات بر اعمال خود فرد و دیگران مرتبط می­باشد. در این گروه از مهارت ­ها فرد می­ آموزد که چگونه تأثیر ارزش­های خودش و دیگران را بر راه­ حل­های انتخابی خویش تحلیل کند(فلاح زاده، ۱۳۸۸).

ب) مهارت­ های بین فردی و ارتباطی

گروه دوم مهارت ­ها، آن­هایی هستند که با ارتباط کلامی و غیرکلامی، گوش دادن فعال، و توانایی ابراز احساسات و بازخورد دادن مرتبط هستند. در این طبقه مهارت­ های مذاکره، امتناع و رد کردن درخواست دیگران، و مهارت رفتار جرأت­مندانه نیز جای می­ گیرند. مهارت­ هایی که به فرد کمک می­ کند تا تعارضات بین فردی را حل کند نیز در دسته مهارت­ های بین فردی است. همدلی، توانایی گوش دادن و درک نیازهای دیگران نیز بخشی از این دسته مهارت ­ها هستند. کار گروهی، توانایی همکاری با دیگران و توانایی احترام گذاشتن به دیگران هم در این دسته جای می­ گیرند. به این ترتیب این گروه از مهارت ­ها به مقبولیت اجتماعی کمک کرده و پایه­ های رفتار و روابط اجتماعی سالم را بنا می­گذارند(همان منبع: ۴۶).

ج) مهارت­ های مقابله­ای و مدیریت فردی

این مهارت ­ها هسته­ی کنترل درونی را غنی می­سازد و به این ترتیب فرد می­آموزد که می ­تواند بر اطراف خویش اثر بگذارد و تغییری ایجاد کند. عزت نفس، خودآگاهی، مهارت­ های ارزشیابی خویشتن و توانایی تعیین اهداف نیز بخشی از مجموعه مهارت­ های مدیریت خویشتن هستند. خشم، سوگ و اضطراب همگی باید مدیریت شده و فرد باید یاد بگیرد که چگونه با سوگ، فقدان یا ضربه­ های روحی مقابله نماید. مدیریت استرس، مدیریت زمان، روش­های تفکر مثبت و آرام سازی بخشی از این گروه مهارت­ های زندگی هستند(فتی و موتابی. ب، ۱۳۸۵: ۱۱).

یونیسف(۲۰۰۴)، همچنین مهارت­ های زندگی را در چندین سطح دسته بندی می­ کند.

سطح اول: مهارت­ های پایه­ای و اساسی روان­شناختی و اجتماعی هستند. این مهارت ­ها به شدت متأثر از فرهنگ و ارزش­های اجتماعی می­باشند نظیر خودآگاهی و همدلی.

سطح دوم: مهارت­ هایی هستند که تنها در شرایط خاص مورد استفاده قرار می­ گیرند نظیر مذاکره، رفتارجرأت­مندانه و حل تعارض.

سطح سوم: مهارت­ های زندگی کاربردی هستند نظیر مبارزه با نقش­های جنسیتی سنتی یا امتناع از سوء مصرف مواد.

سازمان بهداشت جهانی در برنامه ­های مهارت­ های زندگی که در سال ۱۹۹۳ معرفی نمود ده مهارت را به عنوان مهارت­ های زندگی اصلی معرفی نمود. این مهارت ­ها عبارتند از:

مهارت تصمیم ­گیری[۱]

مهارت حل مسأله[۲]

مهارت تفکر خلاق[۳]

مهارت تفکر نقادانه[۴]

مهارت توانایی برقراری ارتباط مؤثر[۵]

مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی[۶]

مهارت خود آگاهی[۷]

مهارت همدلی[۸]

مهارت مقابله با هیجان[۹]

مهارت مقابله با استرس[۱۰]( فلاح زاده، ۱۳۸۸).

 مهارت تصمیم ­گیری

همه انسان­ها تجربه رویارویی با مشکلات و تصمیم ­گیری­ها را داشته اند. تصمیم ­گیری بخشی از زندگی هر روزه ما می­باشد. برخی تصمیم ­گیری­ها در زندگی روزمره به قدری تکرار شده ­اند که زمان اندکی برای فکر کردن به آنها صرف می­ شود، برخی نیز شاید یکبار اتفاق می­افتند اما تأثیرات عمیقی در زندگی ما دارند مانند انتخاب رشته تحصیلی، شغل و همسر.

در واقع حل مشکل و تصمیم ­گیری نوعی مهارت است، مهارتی که می­توان آموخت و تمرین کرد. مهارتی که با روندی مرحله به مرحله سایر مهارت­ های اساسی فکر کردن مانند تفکر خلاق و انتقادی را به کار می­گیرد(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۴۵). مهارت تصمیم ­گیری به ما کمک می­ کند تا با اطلاعات و آگاهی کافی با توجه به اهداف واقع بینانه خود، از بین راه­ حل­های مختلف بهترین گزینه را انتخاب کرده، بکار بگیریم و پذیرای پیامدهای آن نیز باشیم.

عوامل مؤثر در تصمیم ­گیری:

• شخصیت فرد
• عوامل محیطی
• میزان اطلاعات
• روش و میزان پاداش یا تنبیه
• اهمیت موضوع
• شفافیت موضوع(همان منبع).

مهارت حل مسئله

مهارت حل­مسئله یکی از مهارت­ های زندگی است که به ما در حل مسائل فردی و اجتماعی کمک می­ کند. «حل­مسئله» عبارت است از فرایند شناختی – رفتاری که توسط خود فرد هدایت می­ شود و فرد سعی می­ کند با کمک آن، راه­ حل­های مؤثر برای مسائل زندگی روزمره خویش پیدا کند. به این ترتیب حل مسئله یک فرایند آگاهانه، منطقی، تلاش­بر و هدفمند است. حل مسئله­ ماهرانه مستلزم مقابله­ی مسئله­مدار به جای مقابله­ی هیجان­مدار با مسائل است. اگر چه برخی از مقابله­های هیجان­مدار سازگارانه هستند ولی حتی در بهترین شرایط نیز منجر به حل ­مسئله نمی­شوند. برای این که مسئله­ای را حل کنیم قبل از هر چیز باید بیاموزیم واکنش هیجانی خویش را کنترل کرده و رویکردی مسئله مدار به موضوع داشته باشیم.

مراحل حل مسئله:

• تعریف و فرمول بندی مسئله
• تولید و خلق راه­ حل­های متعدد
• ارزیابی سود، زیان، معایب و محاسن راه­حل­ها و انتخاب از بین راه­حل­ها
• به کار گیری راه­حل­ و ارزیابی و بازنگری(فتی و عطوفی. الف، ۱۳۸۵: ۱۲).

مهارت تفکر خلاق

تفکر خلاق به معنای برقراری ارتباط میان چیزهایی که با یکدیگر ارتباطی ندارند به منظور یافتن راه ­های تازه و معنادار در جهت حل مسائل است. مهارت تفکر خلاق، قدرت کشف و تولید اندیشه­ی جدید را برای ما فراهم می ­آورد. مهارت تفکر خلاق به ما کمک می­ کند در مواجهه با حوادث ناگوار چگونه احساسات منفی خود را به احساسات مثبت تبدیل کنیم. تفکر خلاق نوع دیگر دیدن است در این تفکر هیچ­گاه مشکل یک عامل مزاحم به حساب نمی ­آید بلکه یک فرصت برای کشف راه­ حل­های نو و بدیع تلقی می­ شود که تاکنون کسی به آن توجه نکرده است. مشخصه­ فرایند تفکر خلاق آزمودن و تجربه کردن است. هر تفکر خلاقی به موفقیت نمی­انجامد اما اگر کودکان احساس عدم موفقیت کنند حس خلاقیت­شان برانگیخته نمی­ شود(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۵۵).

در تفکر خلاق خصوصیات ذیل مشاهده می­ شود:

• توانایی دیدن چیزها به شکل نو و تازه
• استفاده از تجارب قبلی و ارتباط آن­ها با تجربه ­های جدید
• انعطاف­پذیری فکر و درهم شکستن موانع و محدودیت­ها
• استفاده از روش­های غیر سنتی برای حل مشکلات
• عدم کفایت به اطلاعات موجود

– آفریدن چیزی منحصر به فرد(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۵۵).

 
پایان نامه اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی بر استرس و راهبردهای مقابله ای در افراد مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد 

مهارت تفکر نقادانه

تفکر انتقادی تفکری صحیح برای ارزیابی مسائل است. به عبارتی دیگر تفکر همراه با استدلال، مسئولیت، مهارت و هدف را تفکر انتقادی می­نامند. فرایندی که طی آن با بررسی افکار و عقاید خود و دیگران به درک بهتری از مسائل دست می­یابیم. تفکر نقادانه، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارت نوجوانان را قادر می­ سازد تا در برخورد با ارزش­ها، فشارهای گروه و رسانه ­های گروهی مقاومت کنند و از آسیب­های ناشی از آن­ها در امان باشند.

ویژگی افراد نقاد:

• تفکر فعال
• سئوال کردن هدفمند
• ارزیابی اعتبار عقاید و افکار
• مشاهده موقعیت از دیدگاه­ های مختلف و بررسی نظرات دیگران(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۵۶).

 مهارت توانایی برقراری ارتباط مؤثر

یکی از ضروریات زندگی اجتماعی برقراری ارتباط است. ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام. بر اساس این تعریف هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند واحد اجتماعی است. هدف اصلی برقراری ارتباط، انتقال پیام است. هر گونه اشکال در انتقال پیام منجر به اختلال در ارتباط می­ شود. هر ارتباطی شامل دو عنصر اصلی، کلامی و غیر کلامی است. اجزای ارتباط عبارتند از: محتوای کلام، توجه به ابعاد فرهنگی و خرده فرهنگی، چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله بندی، زمان­بندی ارتباط کلامی، ملاحظات موقعیتی، چگونگی جمع­بندی و ختم ارتباط، تن صدا، آهنگ صدا و………. (موتابی و فتی. الف، ۱۳۸۵: ۲۱).

مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی

روابط بین­ فردی مؤثر اهمیت بسزایی در ایجاد سلامت روانی، رشد شخصی، هویت­یابی، افزایش بهره ­وری شغلی، موفقیت، افزایش کیفیت زندگی، افزایش سازگاری و خودشکوفایی دارد. به منظور برقراری روابط بین فردی مؤثر کسب مهارت در چهار حوزه­، شناختن و حمایت یکدیگر، و حل تعارض­ها و مشکلات موجود در رابطه به شیوه­ای سازنده ضروری است.

برای دست­یابی به مهارت در چهار حوزه فوق، شناختن و پذیرفتن تفاوت­های فردی نقطه شروع خوبی در روابط نزدیک است(فتی و موتابی. ب، ۱۳۸۵: ۳۳). برای برقراری روابط بین ­فردی مؤثر چهار حوزه مهارتی را باید فرا گرفت. این حوزه ها عبارتند از:

• اعتماد کردن به یکدیگر
• برقراری ارتباط روشن و عاری از ابهام
• پذیرش و حمایت یکدیگر
• حل تعارض­ها و مشکلات موجود در رابطه به شیوه­ای سازنده(همان منبع: ۳۳).

مهارت خود آگاهی و همدلی

خودآگاهی از مهم­ترین مهارت­ های زندگی است که به فرد در شناخت خویشتن، خصوصیات، نیازها، خواسته ­ها و اهداف خود، یاری می­نماید(محمدخانی، ۱۳۸۵: ۲۵). خودآگاهی، یعنی آگاهی یافتن و شناخت اجزایی همچون خصوصیات جسمانی، احساسات، افکار و باورها، ارزش­ها، اهداف، گفت­وگوی درونی، نقاط قوت و ضعف خود. آگاهی یافتن از خود و ویژگی­های آن یک مهارت است و واداشتن خویشتن به نگریستن به خود، اولین قدم جهت آشنایی نزدیک با جنبه­ های مثبت و منفی«خود» محسوب می­ شود(امامی نائینی. ب، ۱۳۸۷: ۱۷). ضعف در خودآگاهی، مشکلات روانی – اجتماعی مانند افسردگی، اضطراب و احساس حقارت و نظایر آن در فرد ایجاد می­نماید. افرادی که دارای مهارت خودآگاهی هستند، احساسات خود را شناسایی می­ کنند، بر نقاط ضعف و قدرت خودآگاه هستند، اهداف واقع بینانه­ای برای خود تعیین می­ کنند و از ملاک­های ارزشمندی خودآگاه هستند. این افراد می­توانند ارزش خود را در زندگی بیابند و هویت سالمی برای خود کسب نمایند. مهارت خودآگاهی از اجزای(مؤلفه­ های) متعددی تشکیل شده که عبارتند از:

• شناخت احساسات
• خودپنداره
• عزت نفس
• احساس ارزش­مندی و هویت­یابی(محمد خانی، ۱۳۸۵: ۲۵).

مهارت همدلی

همدلی نوع خاصی از توجه داشتن به دیدگاه دیگری است. به این معنا که فرد از طریق ادراک واکنش­های عاطفی دیگران، واکنش­هایی عاطفی از خود نشان می­دهد که به آن همدلی می­گویند(امامی نائینی، ۱۳۸۷: ۱۸). به منظور برقراری روابط همدلانه، فرد باید بتواند خود را به جای دیگران بگذارد، امور را از دیدگاه آنان ببیند و از خود بپرسد که اگر من جای او و در شرایط او بودم چه احساسی داشتم؟(فلاح زاده، ۱۳۸۸). همدلی به فرد این امکان را می­دهد که بتواند احساسات و حالات دیگران را بهتر بفهمد. در همدلی فرد از سطح خویش فراتر رفته و دیگران را عمیق­تر درک می­نماید. برخی از موانع همدلی شامل انتقاد، برچسب زدن، نصیحت کردن و نظایر آن می­باشد. به منظور همدلی کردن با دیگران می­توانیم از فنونی مانند گوش دادن فعال، بازپردازی، انعکاس احساسات و غیره استفاده نماییم(محمد خانی، ۱۳۸۵: ۲۵).

مهارت مقابله با هیجان

واژه­ی هیجان که با واژه­ های شور، احساس و عاطفه شباهت­های زیادی دارد، به معنای هر نوع برانگیختگی ذهن و بدن است. هیجانات، احساسات و عواطف بخشی از وجود ماست. ما تا زمانی­که زنده­ایم، نسبت به دنیای پیرامون خود حساس هستیم و از آن­ها تأثیر می­پذیریم. در واقع هیجان، احساس و عاطفه پدیده ­هایی هستند که ما هر روز با انواع مختلفی از آن­ها درگیر می­شویم مانند عشق، غم، شادی، خشم و عصبانیت. همه آن­ها را احساس کرده­ایم، محتوای هیجان، احساس و عاطفه را تشکیل می­دهد(امامی نائینی. الف، ۱۳۸۷: ۱۸).

مهارت مدیریت خشم

این مهارت جزئی از مهارت مقابله با هیجان است. خشم واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد را دچار ناکامی کرده است. خشم می ­تواند به صورت ضعیف یا شدید در فرد نمایان شود. برخی از علائم و نشانه­ های بروز خشم در فردی که دچار عصبانیت شده است به صورت افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، گشاد شدن مردمک چشم و ….. ظاهر می­ شود. هر کس برای کنترل خشم باید قادر به شناسایی زود هنگام علائم خشم خود باشد. شیوه ­های مختلفی برای کنترل خشم معرفی شده است که عبارتند از: ایجاد تغییر در محیط، ترک موقعیت، مقابله با

افکار منفی، آرام سازی، حل مشکل و ابراز خشم به شیوه سازگارانه(موتابی و فتی. ب، ۱۳۸۵: ۲۱).

یادگیری مهارت کنترل خشم، به توانایی نحوه مدیریت و اداره هیجانات شدید به ویژه خشم اشاره دارد. می­دانیم که خشم و عصبانیت را نمی­ توان از زندگی حذف کرد ولی می­توان آن­ها را کنترل کرد. به عبارت دیگر ما حق داریم گاهی عصبانی شویم ولی حق نداریم رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشیم. با یادگیری این مهارت می­آموزیم که چگونه به شیوه عملی عصبانیت خود را کاهش داده و جلوی رفتارهای پرخاشگرانه خود را بگیریم. به بیان دیگر یاد می­گیریم که به علائم اولیه ایجاد خشم در خود حساس شده و به محض بروز، آن­ها را تشخیص داده و پیش از شدت پیدا کردن به کنترل آن­ها بپردازیم(فلاح زاده، ۱۳۸۸).

مهارت مقابله با استرس

فشارهای روانی یا استرس در زندگی روزانه بسیارند، اما اکثر اوقات به آن­ها توجه نمی­کنیم. فشار روانی موقعیت و وضعیت تهدید کننده یا حتی گاهی اوقات آسیب­رسان است. در حقیقت میزان حداقلی از تنش و فشارهای خفیف روانی برای پیشرفت در زندگی لازم است. از طرف دیگر اگر میزان این تنش و استرس درونی از حد معینی بگذرد، مانع از هر گونه تلاش می­ شود. به علاوه، خستگی ذهنی و روانی زیادی را به ما تحمیل می­ کند و ممکن است به اختلالاتی چون اضطراب و افسردگی منجر شود(اصلی نژاد و همکاران، ۱۳۸۷: ۸۱).

 مهارت رفتار جرأت­ورزانه(قاطعیت)

 مهارت قاطعیت یا توانایی«نه» گفتن، یکی­از مهارت­ های زندگی است که باعث توانایی بهتر اداره وقت و زمان، افزایش اعتماد به نفس، افزایش توانایی تصمیم­­گیری و گسترش مهارت­ های ارتباطی و پیشگیری از آسیب­های اجتماعی به ویژه اعتیاد می­ شود(همان منبع).